Niet zonder zorgen. Met dat gemoed sprak commissaris van de Koning in Zuid-Holland, Jaap Smit, zijn elfde en laatste nieuwjaarstoespraak uit.
Zorgen uitte hij over de staat van de democratie en de manier waarop het publieke en politieke debat steeds vaker verloopt: “Er kan bijna geen normaal gesprek meer gevoerd worden over verschillen van opvattingen en politieke ambities. De ander is immers niet meer je politieke tegenstander met wie je een goed dispuut voert en probeert een brug te slaan, maar eerder je vijand die je moet verslaan en met wie je categorisch van mening verschilt. En op het moment dat je politieke tegenstander je vijand is geworden, loopt elk gesprek dood, terwijl juist het publieke en politieke debat essentieel is voor onze democratie. Als dat gesprek verstomt, dan verwordt democratie tot een spel van winnaars en verliezers waarbij het uiteindelijk gaat om ‘the winner takes all’. En dat is nou net niet wat democratie inhoudt,” aldus Jaap Smit.
Algemeen belang
In zijn toespraak citeerde de commissaris enkele passages uit het boek Alkibiades van Ilja Leonard Pfeijffer, een verhaal dat (onder meer) gaat over verschillende staatsvormen, die ten onder gaan wanneer het algemeen belang het aflegt tegen eigen belang of deelbelangen. Jaap Smit: “In Alkibiades houdt Protagoras, een wijsgeer een toespraak, waarin hij zegt dat de democratie kapotgaat op het moment dat mensen vergeten zijn dat de vrijheid met bloed en tranen bevochten is, de burger zich gaat opstellen als een ontevreden klant van een overheid die niet levert en leiders niet meer leiden, maar de onvrede van het volk volgen en mobiliseren. Zie daar de parallel met deze tijd.”
“Als democratie ons lief is, dan zullen we waakzaam moeten zijn”, sprak Jaap Smit. Daarbij verwees hij naar de Zuid-Hollandse wapenspreuk ‘Vigilate Deo Confidentes’: ‘Weest waakzaam, vertrouwend op God’. “Al zal dat laatste niet overal direct worden verstaan in deze sterk geseculariseerde samenleving.” Volgens de commissaris drukt ‘Deo confidentes’ uit dat je als mens het besef hebt dat er iets groters is dan jijzelf. “Het draait niet om mij, maar om ons in de breedste zin van het woord. Deze tijd vraagt om ‘wakkere mensen’ die de tekenen van deze tijd verstaan en waar nodig weerstand kunnen bieden tegen krachten die onze democratische rechtsstaat bedreigen. We moeten wakker zijn om goed naar die ander te kunnen luisteren, om begrip op te brengen voor wat die ander beweegt, om een zuiver onderscheid te maken tussen eigen belang en algemeen belang.“
Nieuw verhaal
Volgens Jaap Smit is er een nieuw verhaal nodig waarin wij elkaar kunnen ontmoeten en waarmee wij de toekomst in kunnen gaan met vertrouwen in elkaar en dat wat ons bindt. “Een verhaal voor de wereld, voor de samenleving, voor onze provincie waar veel te doen is in de komende tijd. En waar moet het dan om gaan in dat verhaal? Het begint wat mij betreft met het besef dat je ‘op de ander bent aangewezen’. Mijn medeburger is niet een sta in de weg, maar een metgezel. Ik hoef het niet met hem eens te zijn, maar dat maakt hem niet een vijand die ik moet bestrijden. Dat verhaal begint met de erkenning van de verschillen tussen mensen zonder dat die verschillen de verbinding met elkaar in de weg staan. Dat verhaal begint bij het besef dat je als individu niet het middelpunt van het universum bent, maar een onderdeel van een veel groter geheel dat voor jou als individu onbevattelijk is. Dat verhaal begint bij waardering voor het schone van natuur en schepping en het besef dat wij daar tijdelijke bewoners van zijn aan wie de zorg daarvoor is toevertrouwd.”
